Lucht kennisbasis

Wat is luchtvervuiling?

Fijnstof, ozon en stikstofdioxide zijn de belangrijkste vervuilende stoffen. Deze stoffen komen overal in Nederland voor, maar de hoeveelheid verschilt van plek tot plek. Ook ozon valt onder luchtvervuiling. Dit gas ontstaat onder invloed van zonlicht. Ozon komt daarom vooral voor als het warm is: zomersmog.

Zo was er smog op 25 juli 2019 (zie kaart hiernaast). Het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) brengt bij smog een waarschuwing uit.

Verschillende maatregelen hebben de lucht de afgelopen jaren steeds schoner gemaakt. Lees meer daarover op de thema-pagina's fijnstof en stikstofdioxide (NO2).

Koolstofdioxide, PAK en metalen

Je hoort nu ook veel over koolstofdioxide (CO2) in de lucht. Dat gas is niet direct slecht voor de gezondheid maar het zorgt voor opwarming van de aarde. En dat heeft wel invloed op de gezondheid. Lees daar alles over op onze klimaatpagina.

Er kunnen ook polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK) en metalen in de lucht komen, bijvoorbeeld door industrie. Deze stoffen kunnen samen met andere stoffen neerdalen op bijvoorbeeld tuinmeubelen of op straat. Het RIVM en de GGD Kennemerland hebben grotere hoeveelheden metalen en PAK gemeten in dorpen rond Tata Steel dan in gebieden buiten het IJmondgebied. Het lijkt erop dat bronnen op het terrein van Tata Steel een belangrijke bijdrage leveren aan onder meer fijnstof, metalen en PAK in de IJmondregio.

Gezondheidseffecten van luchtverontreiniging

Mensen kunnen zieker worden of eerder sterven door het inademen van luchtvervuiling.

Zo kunnen luchtwegklachten ontstaan en verergeren. Ook hart- en vaataandoeningen kunnen verergeren. Luchtvervuiling kan ook longkanker tot gevolg hebben. Vermoedelijk speelt het ook een rol bij diabetes en dementie. Luchtvervuiling levert daarmee een belangrijke bijdrage aan ziekte en sterfte in Nederland. Het is verantwoordelijk voor zo’n 3% van de ziektelast. Dat is ongeveer vergelijkbaar met gezondheidsrisico’s van overgewicht en te weinig bewegen.

Kinderen in de baarmoeder hebben door vervuilde lucht meer kans op een laag geboortegewicht. Ze ontwikkelen ook vaker astma en de longen ontwikkelen zich mogelijk minder goed. Ouderen en bijvoorbeeld astmapatiënten zijn ook gevoelig voor luchtvervuiling.

Luchtkwaliteitsindex

Bekijk onze kaart van de luchtkwaliteitsindex. Elk uur ververst het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) de actuele luchtkaart. De kaart hierboven is een voorbeeld. Op 4 mei 2020 om 10 uur was de luchtkwaliteit geel gekleurd op de kaart. Dat betekent ‘matig’. Mensen die gevoelig zijn voor luchtvervuiling kunnen dan wat last hebben van hun longen. 

Waar vind ik schone lucht?

Wil je weten wat de gemiddelde luchtkwaliteit is in een gemeente, wijk of buurt in Nederland? Bekijk dan de module Regiocheck. De meest recente kaarten van fijnstof (PM10 en PM2.5) en stikstofdioxide (uit 2020) kun je bekijken in de kaartviewer Gezonde Leefomgeving.

Maken van luchtkaarten

Op de pagina Check je plek op de Atlas Leefomgeving kun je kijken hoe het met de luchtkwaliteit van jouw woonomgeving gesteld is. Onderzoeker Joost Wesseling van het RIVM legt uit wat je allemaal aan informatie op deze pagina kunt vinden en wat je aan deze informatie hebt.

Bijdrage per sector

Bijdrage per sector aan afname van de levensverwachting (Schone Lucht Akkoord, 2016)

Bronnen: waar komen vervuilende stoffen vandaan?

Fijnstof en stikstofdioxide komen in de lucht door bronnen in het binnen- en buitenland. Er zijn ook natuurlijke bronnen. Denk aan zeezout en fijnstof van bosbranden. Maar veruit de meeste vervuiling komt door mensen. Zo’n 40% van het gezondheidsverlies door luchtvervuiling komt door bronnen in Nederland. Als je kijkt naar gezondheidsverlies door luchtverontreiniging in Nederland, dan komt dat vooral door:

Wegverkeer (mobiliteit) (36%)
Landbouw (11%)
Industrie (10%)
Mobiele werktuigen (10%)
Huishoudens, bijvoorbeeld verwarming met gas en open haarden (9%)
Binnenvaart en havens (7%)

Zo’n 60% van het gezondheidsverlies komt door luchtvervuiling uit het buitenland. Daarom is het belangrijk om, naast beleid in Nederland, ook in Europa afspraken te maken over de luchtkwaliteit.

Metingen fijnstof

Metingen Fijnstof (https://www.samenmeten.nl)

Kan ik luchtvervuiling zelf meten?

Dat kan zeker, nu er verschillende goedkope meetapparaatjes verkrijgbaar zijn. Bezoek de website samenmeten.nl voor handige tips. Op het dataportaal komen vanuit het hele land elk uur de meetgegevens binnen bij het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu). De kleur van de stippen geeft de concentratie fijnstof weer (in de afbeelding op 16 september 2021, 15 uur). Je kunt je ook aansluiten bij anderen die luchtvervuiling meten. Lees bijvoorbeeld eens over de meetprojecten MySense in Noord-Limburg en Hollandse Luchten in Noord-Holland. En wist je dat ook fietsend de lucht kunt meten?

Schone Lucht Akkoord

Het Schone Lucht Akkoord (SLA) is op 13 januari 2020 gestart met de ondertekening door het Rijk, 9 provincies en 35 gemeenten. Hun ambitie is om de luchtkwaliteit in Nederland permanent te verbeteren. Het doel is een gezondheidswinst van 50% in 2030 ten opzichte van 2016. De partijen verminderen daarvoor de Nederlandse uitstoot van stikstofdioxide en fijnstof. Inmiddels heeft het Schone Lucht Akkoord 104 deelnemers: 12 provincies en 91 gemeenten. Lees hier meer over het Schone Lucht Akkoord en de effecten op de gezondheid.

Lucht & Omgevingswet

Er gelden nu grenswaarden voor luchtkwaliteit: niveaus waar de concentraties stikstofdioxide of fijnstof niet bovenuit mogen komen. Elk jaar wordt de hoeveelheid luchtvervuiling gemeten en gemodelleerd. Ook bij voorgenomen nieuwbouw wordt de luchtkwaliteit beoordeeld. Dat is geregeld in het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL).

In de Omgevingswet wordt de luchtkwaliteit op minder plekken en bij minder projecten beoordeeld. De overheid kijkt dan vooral naar gebieden met hoge concentraties stikstofdioxide (NO2) of fijnstof (PM10).

Daarbij krijgen gemeentes en provincies een grotere rol. Zij kunnen in hun omgevingsplan vastleggen bij welke stoffen en welke niveaus ze maatregelen gaan nemen. Er blijven ook landelijke grenswaarden van kracht: de ‘rijksomgevingswaarden’.

Luchtvervuiling en Corona

Er is mogelijk een verband tussen luchtvervuiling en de kans op besmetting met COVID-19. Ook zou de infectie ernstiger kunnen zijn in gebieden met luchtvervuiling.

Dit waren de bevindingen uit enkele internationale studies. In Nederland kwamen de eerste besmettingen veel voor in gebieden met een slechtere luchtkwaliteit door veehouderij. Later traden ook besmettingen op in gebieden met een minder goede luchtkwaliteit met geen tot weinig veehouderij.

Het RIVM onderzoek daarom in samenwerking met andere partijen het mogelijke verband tussen luchtkwaliteit en COVID-19.

Afbeelding