Na het in kaart brengen van de kansen en risico's bepaal je ambities voor een gezonde leefomgeving. Deze leg je vast in een visie. Dit kan in een startnotitie of ambitiedocument van een ruimtelijk plan, of in de gemeentelijke omgevingsvisie. Het is belangrijk dat een gezonde leefomgeving in deze officiële stukken een plek krijgt. Dat vormt namelijk de basis voor de volgende stap: de ruimtelijke plannen concreet maken.
Tips:
- Maak ambities realistisch en haalbaar.
- Zorg ervoor dat gezondheidsambities meetbaar zijn (zodat je kunt monitoren en evalueren). De GGD kan daarbij helpen.
- Bepaal welke aard/kwaliteit van het plangebied je wilt behouden (‘waar ben je trots op, wat is bijzonder?’) en leg dat ook vast als ambitie.
- Bepaal als het nodig is verschillende ambities voor delen van een ruimtelijk plan, bijvoorbeeld andere ambities in een kwetsbare wijk.
- Bepalen van ambities en visie doe je niet alleen: werk integraal en zorg voor draagvlak bij collega's van andere domeinen en bij je bestuur.
Draagvlak
Ga na voor welke specifieke thema's politiek en bestuurlijk draagvlak is. Waar gaat het bestuur voor? Welk onderwerp leeft? En koppel je ambities voor een gezonde leefomgeving aan zo'n onderwerp, of aan de identiteit van bewoners. Dan heeft het plan een grotere kans van slagen. Zoek dus uit wat het huidige beleid is op het gebied van milieu, verkeer en vervoer, klimaat en gezondheid. Is er een omgevingsvisie, toekomstvisie of een omgevingsplan? En bepaal hoe het ruimtelijke plan kan bijdragen aan het behalen van doelen van de omgevingsvisie, gezondheid- en sportbeleid. En kijk ook eens naar doelen in bijvoorbeeld het klimaatbeleid of sociaal beleid. Een koppeling aan beleidsdoelen vergroot draagvlak voor het ruimtelijke plan bij het lokale bestuur. Dat is erg belangrijk, alleen met steun vanuit de politiek krijg je je plan voor elkaar.
Belangrijk om draagvlak te creëren:
- Informeer bestuurders over de kansen en risico's voor gezondheid en een gezonde leefomgeving.
- Gebruik voorbeelden van andere gemeenten in je gesprekken met bestuurders en collega's.
- Streef naar een gezamenlijke ambitie van alle betrokken partijen.
Hoe overtuig je je omgeving?
- Vertel op een beeldende manier over effecten van een ongezonde leefomgeving (drukke huisartsen, zieke kinderen, impact op de opgroeiende generatie). Blijf bij de feiten, maar via ‘storytelling’ kun je het persoonlijker maken en toespitsen op de lokale situatie.
- Denk mee met de gesprekspartner en investeer in de relatie. Wat kan hij/zij bijvoorbeeld bereiken binnen de bestuurstermijn, wat kan een zichtbaar nalatenschap zijn?
- Investeer in de relatie en betrek daar de persoonlijke situatie en toekomstbeeld van de lokale leefomgeving van je gesprekspartner bij. Zo vind je vaak gezamenlijke belangen.
- Neem een collega mee om samen in gesprek te gaan en verdeel de rollen.
- Gebruik een strategie die aansluit bij de drijfveren van je gesprekspartner. Is er sprake van een spanningsveld tussen economisch belang en gezondheid? Benadruk dan het belang van bedrijven voor een gezonde leefomgeving. Bedrijven vestigen zich graag in een aantrekkelijke omgeving en krijgen een positief imago als voorloper.
- De bestuurder handelt niet alleen, zorg ervoor dat je ook de omgeving overtuigt. Bedenk waar je strategisch je argumenten kunt inzetten.
Omgevingswet: alle belangen aan tafel
Een gezonde omgeving is gelukkig steeds vaker het uitgangspunt...
bij de ontwikkeling van ruimtelijke plannen.
Maar hoe zorg je ervoor dat de ambitie voor een gezonde leefomgeving...
gedragen wordt door bestuurders, beleidsmakers én projectleiders?
En vervolgens een prominente rol krijgt bij de ontwikkeling?
En tot slot ook nog gerealiseerd wordt?
Dat hele uitgangspunt dat het over de hele leefomgeving moet gaan en dat het breed is.
Ik denk dat dat een gigantische kans is, die in die omgevingswet zit.
Omdat het je dwingt en uitdaagt om dus met al die andere thema’s...
die in het verleden niet echt werden meegenomen, aan de gang te gaan.
Al die transities, de energietransitie, de mobiliteitstransitie, de klimaatverandering...
er wordt enorme urgentie gevoeld vanuit allerlei ingewikkelde opgaven.
Ik denk dat de praktische tip voor visie en plan is...
dat je, als je belangen aan tafel gaat krijgen, je alle belangen aan tafel hebt.
Wat vervolgens het interessante gaat worden, op het moment dat je gaat starten met omgevingstafels.
In elkaars aanwezigheid hoort men dan: Dit is voor mij het belangrijkste. Dat is voor mij het belangrijkste.
Vervolgens wat je ziet ontstaan is dat je waardering ziet ontstaan van:
Hé, maar ik heb nooit geweten dat dat voor jou zo belangrijk is.
Als dat het geval is, nou dan kan ik hier wat water bij de wijn doen.
Zodat je uiteindelijk een hele mooie integrale afweging gaat krijgen.
Trek je GGD of je GHOR vanaf het begin van je proces aan tafel...
bij de eerste stappen van een omgevingsvisie.
Ga je vervolgens doorredeneren naar een omgevingsplan, doe dat wederom.
Trek ze gewoon weer aan tafel.
En ga ook je eigen organisatie, vanuit het sociale domein er ook bij betrekken.
Want uiteindelijk moet het natuurlijk niet alleen een externe partij zijn die adviseert...
maar je hebt ook je interne collega’s met deskundigheid ten aanzien van gezondheid.
Ik denk dat ik het meest trots op collega’s en bestuurders ben...
om de eerste stappen te zien dat gezondheid bij hun in het DNA komt.
Wat we gedaan hebben is, we hebben een oproep gedaan van:
Beste Haarlemmers, iedereen die met ons mee wilt denken en...
zichzelf expert vindt op een van de thema’s uit de omgevingsvisie...
we willen graag met jullie nadenken over de stad.
En dat levert je dan niet alleen ontzettend interessante informatie op over digitalisering...
of over gezondheid, maar dat zijn ook allemaal mensen die de stad kennen...
en betrokken zijn bij de stad.
En die combinatie tussen expertise en lokale kennis ook die is ontzettend waardevol gebleken.
Wat mij betreft kan je als een stedenbouwkundige in een stedenbouwkundig plan....
het beste bijdrage aan een gezonde stad door oog te hebben om te beginnen voor iedereen.
dus ik omarm enorm het begrip rechtvaardigheid.
Als een begrip waarmee je oog hebt voor alle mensen en alle groepen...
die in de stad leven en wonen.
En dat betekent dat je dus ook wijken en buurten moet ontwerpen...
waar voor iedereen een plek is en waar ook waar iedereen de ruimte krijgt...
om het leven vorm te geven, zoals hij of zij dat graag doet.
Ik denk dat daar, als je het hebt over de omgevingswet die eraan komt...
en andere regelgeving die eraan komt, dat er wel de ruimte is...
om meer maatwerk te bieden aan die mensen en te zorgen dat je een stad ontwerpt...
waar eigenlijk iedereen tot zijn recht kan komen.
Neem gezondheid mee in je omgevingsvisie of omgevingsplan.
Op gezondeleefomgeving.nl vind je meer informatie en voorbeelden...
over gezondheid in ruimtelijke plannen.
Sluit aan bij wettelijke instrumenten
Provincies, gemeenten en het Rijk zijn vanwege de Omgevingswet verplicht een omgevingsvisie te maken. De visie toont op hoofdlijnen het lange termijn beleid. Het gaat om ruimtelijk beleid, maar ook om ander beleid waarbij de inrichting van de leefomgeving een rol speelt. Denk hierbij aan luchtkwaliteit, klimaat, verkeer, water, cultureel erfgoed én gezondheid. De omgevingsvisie is een belangrijk instrument om gezondheid op de agenda te zetten en mee te laten wegen bij het opstellen van het omgevingsplan of een programma.
Blijkt het een uitdaging om draagvlak te krijgen voor inzet op gezonde leefomgeving?
Hier vind je input en argumenten om het gesprek hierover met bestuurders, collega’s en andere betrokkenen aan te gaan:
1. Maak gebruik van de Omgevingswet
Een gezonde leefomgeving is een van de doelen van de Omgevingswet. Met de wet wordt van decentrale overheden verwacht eigen gezondheidsambities vast te leggen en uit te werken. Dit is een kans voor gemeenten om via de instrumenten van de Omgevingswet aan de slag te gaan met een gezonde leefomgeving. Door de integrale benadering van de Omgevingswet kan gezondheid eerder een plek krijgen in de ruimtelijke afweging. Maak gebruik van deze kans.
2. Bescherm inwoners tegen milieurisico's
Milieufactoren, met luchtvervuiling als grootste factor, zorgen voor gemiddeld 4,5% van de landelijke ziektelast. Hiervan neemt het buitenmilieu (3,9%) het grootste deel voor rekening ten op zichtte van het binnenmilieu (0,6%) (VTV-2024). Verlaging van blootstelling aan milieufactoren verlaagt deze ziektelast en levert dus gezondheidswinst op.
3. Voorkom verdere verslechtering gezondheid Nederlanders
De gezondheid van Nederlanders is de laatste jaren verslechterd. En dit proces zet zich voort in de toekomst: het aantal ouderen neemt toe. Ook het aantal chronisch zieken en het aantal mensen met overgewicht. Kortom, het aantal kwetsbare Nederlanders groeit, en juist deze groep is gevoelig voor effecten van luchtvervuiling. Inzetten op een schonere lucht en een gezondere leefomgeving kan deze verslechtering van de gezondheidssituatie temperen.
4. Streef naar gezondheidswinst, los van wettelijke normen
Wettelijke normen zijn niet alleen vastgesteld op basis van wetenschappelijk onderzoek naar effecten op de gezondheid. Ook economische en andere maatschappelijke overwegingen spelen een rol bij het bepalen van normen. Daarom is een norm niet ‘veilig’. En is het onwenselijk om ‘op te vullen’ tot de norm. Beter werkt een continue verbetering van de milieukwaliteit. Elke verlaging van blootstelling (aan luchtvervuiling en geluid) levert gezondheidswinst op, ook onder normen.
5. Beperk je ambities niet als normen ontbreken
Aan een gezonde leefomgeving werk je niet alleen via verlaging van blootstelling aan milieufactoren, maar ook via een fysieke omgeving die uitnodigt tot gezond gedrag. Zo is een leefomgeving met veel toegankelijke faciliteiten voor bewegen gezond, omdat het mensen stimuleert tot ontmoeten, sport en ontspannen.
Voor bevorderende factoren zoals spelen en bewegen, en ook voor groen, bestaan vaak nog geen normen. Bovendien is het onzeker wat maatregelen precies opleveren. Dat lijkt lastig, maar gebruik in je ambitie en visie vooral onderzoek dat er wél is als uitgangspunt. Juist onzekerheden en het ontbreken van harde normen bieden kansen: het geeft mogelijkheden voor ambities die passen bij de lokale situatie. Staar je dus niet blind op normen en durf toch ambitieuze plannen te maken.