De milieugerelateerde ziektelast in VTV-2024 ligt iets hoger (4,5%) dan die van VTV-2018 (4,0%). Het Centrum Gezondheid en Milieu (CGM) van het RIVM heeft de vraag gekregen of er meer informatie kan worden gegeven over de onderliggende data die is gebruikt voor VTV-2024 en wat de verschillen zijn met VTV-2018.
De GGD ontvangt momenteel veel vragen over de VTV-2024 en loopt ertegenaan dat ze de data niet goed kunnen duiden omdat ze achtergrondinformatie missen. Het gaat dan bijvoorbeeld over welke data is meegenomen, of er drempelwaarden zijn gebruikt, hoe de 4,5% ziektelast door milieu is onderverdeeld, en wat de verschillen zijn met VTV-2018.
In deze korte notitie staat een compacte weergave van deze verschillen en gebruikte data, methoden en aannames. In Tabel 1 wordt een overzicht gegeven van de milieugerelateerde ziektelast (uitgedrukt in DALY’s) in de VTV’s van 2018 en 2024. In Tabellen 2 en 3 worden de belangrijkste overwegingen en verklaringen voor de verschillen tussen de VTV’s besproken.
Tabel 1 Geschatte milieugerelateerde ziektelast in VTV’s 2018 en 2024
| VTV-2018 | VTV-2024 | |||
|---|---|---|---|---|
| Factor | DALYs | Factor | DALYs | |
| Buitenmilieu | Lucht (PM10/NO2) | 149.769 | Lucht PM2.5 NO2 | 178.586 105.694 76.964 |
| Ozon | 3.239 | |||
| Geluid (weg, rail, vlieg, industrie) | 3.186 | Geluid (weg, rail, vlieg) Geluid railverkeer Geluid wegverkeer Geluid vliegverkeer | 1.358 67 1.272 19 | |
| UV-straling | 19.221 | UV-straling | 29.025 | |
| Totaal | 174.413 | Totaal | 207.572 | |
| Binnenmilieu | Meeroken | 15.674 | Omgevingstabaksrook (ETS) | 27.873 |
| Radon/thoron | 5.920 | Radon/thoron | 3.206 | |
| Koolmonoxidevergiftiging | 363 | Koolmonoxidevergiftiging | 27 | |
| Vocht | 1.210 | Vocht | 1.015 | |
| Totaal | 23.125 | Totaal | 31.999 | |
| Milieu totaal | 195.305 | 237.581 | ||
| DALYs alle aandoeningen (100%) | 4.924.340 | 5.323.865 | ||
| Milieu-gerelateerde ziektelast | 4,0% | 4,5% | ||
De totale ziektelast is iets hoger in VTV-2024 (5,3 miljoen DALY’s) dan in VTV-2018 (4,9 miljoen). Aangezien de lijst van ziekten/aandoeningen in principe onveranderd is gebleven tussen de twee VTV’s, is het verschil waarschijnlijk vooral te wijten aan de bevolkingsgroei. Mogelijk speelt een update van de disability weights1 in VTV-2024 (met een verschuiving van cardiovasculaire ziekten naar mentale gezondheid) ook een rol, maar het is (nog) niet geëvalueerd wat dit voor de milieugerelateerde ziektelast betekent.
Specifiek is het hogere aantal DALY’s door luchtverontreiniging in VTV-2024 ten opzichte van VTV-2018 grotendeels toe te schrijven aan een 25% hogere Populatie Attributieve Fractie (PAF; een maat voor de hoeveelheid gezondheidsverlies in een populatie die aan een risicofactor kan worden toegeschreven). De PAF wordt berekend op basis van de blootstelling, populatie en relatieve risico’s (RR) uit hoogwaardig wetenschappelijk onderzoek. Naast de nieuwere blootstellingsschattingen en populatiegetallen is in VTV-2024, gezien de nieuwe inzichten (o.a. WHO AQG 2021, ELAPSE-project), gekozen voor de RR van PM2.5 en NO2 in plaats van PM10 en NO2. Daarnaast is het effect van luchtverontreiniging berekend vanaf 0 µg/m3, in plaats van 5 µg/m3 (zie Tabel 2).
Het aantal DALY’s door geluid is meer dan gehalveerd tussen VTV’s 2018 en 2024. In de latere VTV is geluid afkomstig van industrie niet meegenomen door gebrek aan recente, hoogwaardige data hierover. Het grootste deel van het verschil heeft waarschijnlijk te maken met de veranderingen in de methodologie. Geluid PAF’s zijn gebaseerd op (incidentie en sterfte door) ischemische hartziekten en beroerte. Door de nieuwe disability weights krijgen cardiovasculaire ziekten minder “gewicht” in vergelijking met de VTV-2018.
Voor UV-straling is de methode onveranderd. De substantieel verhoogde ziektelast is vooral te wijten aan meer gevallen van huidkanker2 door meer UV-straling, verandering in zongedrag en de veroudering van de populatie.
De bijna-verdubbeling in DALY's tussen de VTV's met betrekking tot meeroken/ omgevingstabaksrook lijkt op het eerste gezicht verbazingwekkend, gezien het feit dat de afgelopen jaren steeds minder mensen roken3 en dus ook minder mensen meeroken. Deze toename is echter vooral toe te schrijven aan de nieuwe methodologie in VTV-2024 (Tabel 2).
Een opmerkelijk laag aantal DALY’s door koolmonoxidevergiftiging heeft waarschijnlijk te maken met weinig hiermee gerelateerde sterfgevallen in het peiljaar dat gebruikt is voor de nieuwste VTV (de methode bleef onveranderd).
Lagere radon/thoron DALY’s zijn mogelijk toe te schrijven aan het gebruik van recente longkanker-PAF’s uit Global Burden of Disease (GBD) 20194 en aan de daling in de incidentie en sterfte van longkanker (vooral bij mannen)5 in Nederland. Er is gekozen voor GBD 2019, omdat de resultaten van het radononderzoek 2022-2023 van het RIVM niet op tijd beschikbaar waren voor nieuwe PAF-analyses.
Er zijn iets minder DALY’s door vocht in VTV-2024. In de berekeningen zijn PAF’s uit VTV-2018 gebruikt, omdat er geen nieuwere cijfers beschikbaar waren.
Helaas, zoals bij eerdere VTV’s, kunnen de cijfers van VTV-2018 en VTV-2024 niet direct met elkaar worden vergeleken. Dat komt onder andere door een verbeterde methodiek (zoals nieuwe disability weights) en het gebruik van de nieuwste kennis (zoals dosis-effect relaties en blootstellingsgegevens). Een wens is daarom om de milieugerelateerde ziektelast voor 2018 opnieuw te berekenen met de methodologie en determinanten van VTV-2024. Dit vergt echter een substantiële tijdsinvestering.
Voor meer informatie wordt verwezen naar:
- Integratiematen voor de Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV 2018) | Resultaten en methodologie
- Methodenbeschrijving Trendscenario Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2024
- Interactieve cijferoverzichten | Volksgezondheid en Zorg
Tabel 2 Verschillen in methode ziektelast buiten- en binnenmilieu
| VTV-2018 | VTV-2024 | |
|---|---|---|
| Lucht |
|
|
| Geluid |
|
|
| UV-straling |
|
|
| Meeroken/ETS | PAF volwassenen:
PAF kinderen:
|
|
| Radon/thoron |
|
|
| Koolmonoxidevergifiting |
|
|
| Vocht |
|
|
Tabel 3 Verschillen in RRs en PAFs buitenmilieu
| VTV-2018 | VTV-2024 | |
|---|---|---|
| Lucht | Berekend vanaf: 5 µg/m3 | Berekend vanaf: 0 µg/m3 |
| Totale (natuurlijke) sterfte | RR NO2: 1,019 (per 10 µg/m3) RR PM10: 1,043 (per 10 µg/m3) PAF: 0,0771 | RR NO2: 1,031 (per 10 µg/m3) RR PM2.5: 1,063 (per 10 µg/m3) PAF: 0,0969 |
| Geluid | Drempel: 53 dB | Drempel: 53 dB |
| Ischemische hartziekten incidentie | RR: 1,04 per 10 dB (Lden) PAF: 0,0085 | RR onveranderd PAF: 0,0059 |
| Ischemische hartziekten sterfte | RR: 1,05 per 10 dB (Lden) PAF: 0,0105 | RR onveranderd PAF: 0,0073 |
| Beroerte incidentie | RR: 1,02 per 10 dB (Lden) PAF: 0,0042 | RR onveranderd PAF: 0,0031 |
| Beroerte sterfte | RR: 1,01 per 10 dB (Lden) PAF: 0,0021 | RR onveranderd PAF: 0,0015 |
1Charalampous P, Maas CCHM, Haagsma JA. Disability weights for environmental noise-related health states: results of a disability weights measurement study in Europe. BMJ Public Health 2024;2:e000470. DOI:10.1136/bmjph-2023-000470
2 iknl.nl/kankersoorten/huidkanker
4 GBD 2019 Risk Factors Collaborators. Global burden of 87 risk factors in 204 countries and territories, 1990-2019: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2019. Lancet 2020; 396: 122349. DOI:10.1016/S0140-6736(20)30752-2