Na het in kaart brengen van de kansen en risico's bepaal je ambities voor een gezonde leefomgeving. Doe dit samen met bewoners en leg ambities vast in een visie. Dit kan in een startnotitie of ambitiedocument van een ruimtelijk plan, of in de gemeentelijke omgevingsvisie. Het is belangrijk dat een gezonde leefomgeving in deze officiële stukken een plek krijgt. Dat vormt namelijk de basis voor de volgende stap: de ruimtelijke plannen concreet maken.
Omgevingsvisie en omgevingsplan
Leg ambities voor een gezonde leefomgeving vast in de omgevingsvisie die gemeenten en provincies verplicht moeten opstellen in het kader van de Omgevingswet. De omgevingsvisie toont op hoofdlijnen het langetermijnbeleid. Dit gaat om ruimtelijk beleid, maar ook om ander beleid waarbij de inrichting van de leefomgeving een rol speelt, bijvoorbeeld luchtkwaliteit, klimaat en cultureel erfgoed. De omgevingsvisie is een belangrijk instrument om gezonde leefomgeving op de agenda te zetten én de visie is het uitgangspunt voor het omgevingsplan. Daarin maak je ambities uit de visie concreet. Een ander instrument uit de Omgevingswet is een omgevingsprogramma waar onderdelen uit de omgevingsvisie (zoals een gezonde leefomgeving) verder kunnen worden uitgewerkt.
Lees meer over de wettelijke instrumenten onder de Omgevingswet
Streef naar gezondheidswinst, los van wettelijke normen
Bij het bepalen van ambities voor een gezonde leefomgeving is het van belang verder te kijken dan wettelijke normen. Deze zijn namelijk niet alleen vastgesteld op basis van wetenschappelijk onderzoek naar effecten op de gezondheid; ook economische en andere maatschappelijke overwegingen spelen een rol bij het bepalen van normen. Daarom is een norm vanuit gezondheidsperspectief niet ‘veilig’. En is het onwenselijk om ‘op te vullen’ tot de norm. Beter werkt een continue verbetering van de milieukwaliteit. Elke verlaging van blootstelling – aan luchtvervuiling en geluid bijvoorbeeld – levert gezondheidswinst op, ook onder normen.
Voor leefomgevingsfactoren die gezond gedrag – bewegen, ontspannen, ontmoeten – bevorderen, bestaan (nog) geen normen. Denk aan beweegvriendelijkheid of een groene leefomgeving. Bovendien is het onzeker wat maatregelen om gezond gedrag te bevorderen precies opleveren. Dat lijkt lastig, maar gebruik in je ambitie en visie vooral onderzoek dat er wél is als uitgangspunt. Juist onzekerheden en het ontbreken van harde normen bieden kansen: het geeft mogelijkheden voor ambities die passen bij de lokale situatie. Staar je dus niet blind op normen en durf toch ambitieuze plannen te maken.
Tips bij het bepalen van ambities:
- Maak ambities realistisch en haalbaar.
- Zorg ervoor dat gezondheidsambities meetbaar zijn (zodat je kunt monitoren en evalueren). De GGD kan daarbij helpen.
- Bepaal welke aard/kwaliteit van het plangebied je wilt behouden (‘waar ben je trots op, wat is bijzonder?’) en leg dat ook vast als ambitie.
- Bepaal als het nodig is verschillende ambities voor delen van een ruimtelijk plan, bijvoorbeeld andere ambities in een kwetsbare wijk.
- Bepalen van ambities en visie doe je niet alleen: werk integraal en zorg voor draagvlak bij collega's van andere domeinen en bij je bestuur.
Draagvlak
Het is strategisch om ambities voor een gezonde leefomgeving te koppelen aan thema’s waar (al) politiek en bestuurlijk draagvlak voor is. Waar gaat het bestuur voor? En welk onderwerp leeft in je gemeente (of breder: de samenleving)? Haal op bij bewoners hoe het thema gezondheid en een gezonde leefomgeving een rol speelt in hun leven. Gebruik dit om bestuurders én collega’s uit andere domeinen te overtuigen. Wanneer de gezonde leefomgeving breed wordt gedragen binnen een organisatie, is de kans groter dat de ambities worden waargemaakt.
Als organisatie begin je zelden op nul: ambities zijn een reactie op bestaand beleid. Zoek dus uit wat het huidige beleid is op het gebied van milieu, verkeer en vervoer, klimaat en gezondheid en bedenk hoe deze aansluiten op je ambities. Hoe kan een gezonde leefomgeving in een omgevingsvisie bijdragen aan het behalen van doelen in gezondheids-, sport-, klimaat- en/of natuurbeleid. En kijk ook eens naar doelen in bijvoorbeeld cultuur- of sociaal beleid. Een koppeling aan bestaande beleidsdoelen vergroot draagvlak voor ambities in de omgevingsvisie bij het lokale bestuur. Dat is erg belangrijk, alleen met steun vanuit de politiek kan de omgevingsvisie worden vastgelegd in het beleid: het omgevingsplan.
Om draagvlak voor je ambities voor een gezonde leefomgeving bij lokaal bestuur en collega’s te krijgen, kun je denken aan:
- Informeren over de kansen en risico's voor gezondheid en een gezonde leefomgeving.
- Vertel het op een andere, meer beeldende manier denk aan drukke huisartsen, zieke kinderen, impact op de opgroeiende generatie.
- Maak gebruik van voorbeelden van andere gemeenten. Gebruik een strategie die aansluit bij de drijfveren van je gesprekspartner. Is er sprake van een spanningsveld tussen economisch belang en gezondheid? Benadruk dan het belang van bedrijven voor een gezonde leefomgeving.
Omgevingswet: alle belangen aan tafel
Een gezonde omgeving is gelukkig steeds vaker het uitgangspunt...
bij de ontwikkeling van ruimtelijke plannen.
Maar hoe zorg je ervoor dat de ambitie voor een gezonde leefomgeving...
gedragen wordt door bestuurders, beleidsmakers én projectleiders?
En vervolgens een prominente rol krijgt bij de ontwikkeling?
En tot slot ook nog gerealiseerd wordt?
Dat hele uitgangspunt dat het over de hele leefomgeving moet gaan en dat het breed is.
Ik denk dat dat een gigantische kans is, die in die omgevingswet zit.
Omdat het je dwingt en uitdaagt om dus met al die andere thema’s...
die in het verleden niet echt werden meegenomen, aan de gang te gaan.
Al die transities, de energietransitie, de mobiliteitstransitie, de klimaatverandering...
er wordt enorme urgentie gevoeld vanuit allerlei ingewikkelde opgaven.
Ik denk dat de praktische tip voor visie en plan is...
dat je, als je belangen aan tafel gaat krijgen, je alle belangen aan tafel hebt.
Wat vervolgens het interessante gaat worden, op het moment dat je gaat starten met omgevingstafels.
In elkaars aanwezigheid hoort men dan: Dit is voor mij het belangrijkste. Dat is voor mij het belangrijkste.
Vervolgens wat je ziet ontstaan is dat je waardering ziet ontstaan van:
Hé, maar ik heb nooit geweten dat dat voor jou zo belangrijk is.
Als dat het geval is, nou dan kan ik hier wat water bij de wijn doen.
Zodat je uiteindelijk een hele mooie integrale afweging gaat krijgen.
Trek je GGD of je GHOR vanaf het begin van je proces aan tafel...
bij de eerste stappen van een omgevingsvisie.
Ga je vervolgens doorredeneren naar een omgevingsplan, doe dat wederom.
Trek ze gewoon weer aan tafel.
En ga ook je eigen organisatie, vanuit het sociale domein er ook bij betrekken.
Want uiteindelijk moet het natuurlijk niet alleen een externe partij zijn die adviseert...
maar je hebt ook je interne collega’s met deskundigheid ten aanzien van gezondheid.
Ik denk dat ik het meest trots op collega’s en bestuurders ben...
om de eerste stappen te zien dat gezondheid bij hun in het DNA komt.
Wat we gedaan hebben is, we hebben een oproep gedaan van:
Beste Haarlemmers, iedereen die met ons mee wilt denken en...
zichzelf expert vindt op een van de thema’s uit de omgevingsvisie...
we willen graag met jullie nadenken over de stad.
En dat levert je dan niet alleen ontzettend interessante informatie op over digitalisering...
of over gezondheid, maar dat zijn ook allemaal mensen die de stad kennen...
en betrokken zijn bij de stad.
En die combinatie tussen expertise en lokale kennis ook die is ontzettend waardevol gebleken.
Wat mij betreft kan je als een stedenbouwkundige in een stedenbouwkundig plan....
het beste bijdrage aan een gezonde stad door oog te hebben om te beginnen voor iedereen.
dus ik omarm enorm het begrip rechtvaardigheid.
Als een begrip waarmee je oog hebt voor alle mensen en alle groepen...
die in de stad leven en wonen.
En dat betekent dat je dus ook wijken en buurten moet ontwerpen...
waar voor iedereen een plek is en waar ook waar iedereen de ruimte krijgt...
om het leven vorm te geven, zoals hij of zij dat graag doet.
Ik denk dat daar, als je het hebt over de omgevingswet die eraan komt...
en andere regelgeving die eraan komt, dat er wel de ruimte is...
om meer maatwerk te bieden aan die mensen en te zorgen dat je een stad ontwerpt...
waar eigenlijk iedereen tot zijn recht kan komen.
Neem gezondheid mee in je omgevingsvisie of omgevingsplan.
Op gezondeleefomgeving.nl vind je meer informatie en voorbeelden...
over gezondheid in ruimtelijke plannen.